Başta miras olmak üzere birçok sebeplerle bir mala birden fazla kişinin ortak olması halinin sonlandırılması olan ortaklığın giderilmesi davası, sıklıkla karşılaşılan dava türlerindendir. Mülkiyetin ortaklığı paylı (müşterek) mülkiyet yâda elbirliği (iştirak halinde) mülkiyetle görülür.
Eski ifadeyle ortaklığın giderilmesi davasına izale-i şüyu davası da denilmektedir. Kişilerin ortaklığı, paylı (müşterek) ya da elbirliği (iştirak halinde) halinde olabilir. Mülkiyete konu olan taşınmaz veya taşınır mallarda paydaşlar/ortaklar arasında mevcut olan birlikte mülkiyet ilişkisini sona erdirerek ferdi mülkiyete geçilmesini veya ortaklığın satış suretiyle giderilmesi ile birlikte satış bedelinin ortaklar arasında payları oranında paylaşılması yoluyla ferdi mülkiyete geçilmesini iki taraflı bir dava türüdür. Türk Medeni Kanununun (TMK) 698. ve 699. maddeleri ortaklığın giderilmesi davasının yasal dayanak maddeleridir.
1. Aynen Taksim Suretiyle İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi): Taşınır veya taşınmaz malın aynen bölünmesidir. Burada aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilebilmesi için bölünebilir nitelikte bir mal olma şartı ön şarttır. Örneğin parasal değerlerin paylaşılması oldukça kolaydır. Ancak bölünemeyecek nitelikte olan yahut aynen taksimi halinde büyük bir değer kaybına uğrayacak olan mallar için böyle bir imkan yoktur.
2. Satış Suretiyle İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi): Taşınır veya taşınmaz malın bedelinin paydaşlar arasında bölüştürülmesidir.
Elbirliği mülkiyeti; Kanun yâda sözleşmeler uyarınca birlikte malik olma olarak tanımlanır. Elbirliği mülkiyetinde ortakların belirlenmiş payları olmayıp her birinin hakkı, ortaklığa giren malların tamamına yaygındır. Örneğin TMK 640. maddesi uyarınca, mirasçıların miras malları üzerinde ortaklığı yâda taraflar arasında adi ortaklık kurulmasıyla olabilir. Elbirliği mülkiyetinde ortakların belirlenmiş payları olmayıp her birinin hakkı, ortaklığa giren malların tamamına yaygındır.
1- Eşlerin mal rejimlerinden edinilmiş mallarda ortaklık ve genel mal ortaklığı halleri,
2- Aile malları ortaklığı,
3- Adi ortaklıklar.
Elbirliği mülkiyeti, malın devri, ortaklığın dağılması, malın paylı mülkiyete geçilmesi ile sona erer.
Paylı mülkiyet fiili olarak bölünmemiş tek bir mal üzerinde kurulur ve paylı mülkiyete konu olan mal bir bütün halinde tek bir mülkiyete tabi olur. Paylı mülkiyette her paydaş mülkiyet hakkını payı oranında kullanacak olup, her paydaş soyut bir pay üzerinde diğerlerinden bağımsız olarak tasarruf yetkisine sahiptir. TMK’nın 688. maddesinde düzenlenmiştir.
Miras ortaklığı halinde, örneğin bir taşınmazın intikalini gerçekleştirecek olan mirasçılar, tüm mirasçıların onayı yada ya da bu yönde bir mahkeme kararı getirmek suretiyle mirasçılardan yalnızca birisi de intikalin paylı mülkiyet esasına göre gerçekleştirilmesini talep edebilir.
Tarafların kendi aralarında anlaşabilirler aksi halde, mahkeme tarafından ortaklığın aynen taksim ya da satış yoluyla taksim yollarından biriyle giderilebilecektir.
Tarafların mülkiyet hakkına birlikte sahip olduğu dava konusu malın aynen taksimi yani bölüşülmesi biçiminde gerçekleşen ortaklığın giderilmesi yoludur.
TMK’nın 699. Maddesine göre;"Paylaşma, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilir. Paylaşma biçiminde uyuşma sağlanamazsa, paydaşlardan birinin istemi üzerine hâkim, malın aynen bölünerek paylaştırılmasına, bölünen parçaların değerlerinin birbirine denk düşmemesi hâlinde eksik değerdeki parçaya para eklenerek denkleştirme sağlanmasına karar verir. ..."
Dava konusu malın aynen taksiminin mümkün olması halinde; mal birbirine denk olacak parçalara ayrılır. Mümkün olduğunda denk bir şekilde ayrılan bu parçalar arasında bir değer farkının ortaya çıkması halinde bu değer farkının ödenmesi istenebilir.
Yani ortaklığın giderilmesi davasında aynen taksim talep edilebileceği gibi satış suretiyle ortaklığın giderilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir. Bu durumda tarafların daha sonra birbirlerine karşı geçit hakkı davası vb. hukuki münasebetlere girmek istememeleri gibi zorunlu sebepler neden olmaktadır.
Ortaklığın satış suretiyle giderilmesi de mümkündür. Ortak mal pazarlık veya açık artırma suretiyle satılarak, satış sonucunda elde edilen bedelin paylar oranında paylaşılmasıdır.
Buna göre; ortaklığa konu malı, paydaşlar aralarında bölüşemezse yahut bu malın önemli bir değer kaybına uğramadan bölünmesine olanak yoksa veya malın bölünmesi istemi durum ve koşullara uygun görülemezse satış suretiyle ortaklığın giderilmesi gerekir.
Eğer satış işlemi paydaşlar arasında gerçekleştirilmek isteniyorsa; buna bütün paydaşların rıza göstermesi gerekir. Tüm paydaşların rıza göstermesi halinde mahkeme bu yönde karar verecektir. Eğer paydaşlar arasında anlaşma yâda rıza söz konusu değilse, satış halka açık bir şekilde pazarlık veya açık artırma yoluyla yapılır, genellikle açık artırma usulü uygulanmaktadır. Satıştan elde edilen para, paydaşlar arasında payları oranında bölüştürülecektir. Satış sonucu meblağın ne oranlarda ve tutarlarda bölüşülmesi gerektiği mahkeme kararında belirtilir. Mahkeme satışa karar verdiği takdirde bu işlem için bir satış memuru tayin etmelidir.
Ortaklığın giderilmesi davasını, taşınır veya taşınmaz mal üzerinde diğer kişiler ile birlikte iştirak veya müşterek mülkiyet dahilinde mülkiyet hakkı bulunan herkes açabilir. Ortaklardan veya paydaşlardan birinin ölümü halinde ölenin mirasçıları, ölen kişinin payına da malik olacaklarından dolayı mirasçıların da bu davayı açması mümkündür.
Dava taşınır veya taşınmaz mala, elbirliğiyle veya paylı mülkiyet halinde malik olan tüm paydaşlara karşı açılır. Paydaşlar, ortaklığın anlaşma yoluyla sonlandırılmasına karar veremezlerse, taraflardan her biri ortaklığın giderilmesi davası yani diğer adıyla izale-i şuyu davası açılmalıdır. Tüm paydaşların davalı olarak gösterilmesi, zorunludur. Paydaşlardan birinin ölümü halinde, ölen paydaşın tüm mirasçıları da davaya dahil edilmesi gerekir. Tüm ortaklar davaya dahil olmadan davanın sonuçlanamaz.
ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME; Ortaklığın giderilmesi davasında görevli mahkeme taşınmazın bulunduğu yer Sulh Hukuk Mahkemesidir.
ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA HARÇ VE YARGILAMA GİDERLERİ; Ortaklığın giderilmesi davası, iki taraflı ve taraflar için benzer sonuçlar doğuran davalardır. Her hissedar, payı oranında kazanım elde edeceğinden dolayı bu davanın kaybedeni ve kazananı olduğundan da söz edilemez. Dolayısıyla yargılama giderleri ve vekalet ücreti taraflara payları oranında yükletilir. Ortaklığın giderilmesinde satışına karar verilen taşınmaz paylı mülkiyet hükümlerine tabii ise, satış bedeli ve harç paydaşların tapudaki payları oranında yükletilir. Ancak söz konusu taşınmaz, elbirliği mülkiyeti hükümlerine tabii ise satış bedelinin ve harcın mirasçılık belgesindeki paylar oranında dağıtılmasına hükmedilir. Hem paylı mülkiyet, hem de elbirliğiyle mülkiyet aynı taşınmazda bir arada bulunmaktaysa, hem tapudaki hem de mirasçılık belgesindeki paylar dikkate alınır.
Paydaş sayısının fazla olması halinde tebligat gideri de artacaktır. Paydaş sayısının fazla olduğu durumlarda, tebligatların taraflara ulaşması sıkıntılı bir hal alabilmektedir. Paydaşların adreslerinin bilinmesi durumunda sorun yoktur. Ancak paydaşların adresinin bilinmemesi ve adres kayıt sisteminde de herhangi bir adreslerinin bulunmaması durumunda ne yapılacağı ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Adresin meçhul olduğu durumlarda son adrese ilanen tebligat yapılarak sorun çözülme yoluna gidilmektedir.
Yukarıda konu hakkında kısa ve özlü bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Her dava dosyası kendi içinde özellik taşımaktadır. Mülkiyet ve dolayısıyla mali hakların zarara uğramaması, sonuca etkin ve hızlı ulaşabilmek için mülkiyet ve davalarında uzman bir hukuk bürosu yada avukata ulaşılması tavsiye olunur.
